Skarby w skrzyni malowanej - Strój górali pienińskich
W imieniu Uzdrowiska Szczawnica S.A. oraz Thermaleo Sp z o.o. bardzo serdecznie zapraszam na nową wystawę do Galerii Pijalni Wód Mineralnych w Szczawnicy. Wystawa zorganizowana została we współpracy z Muzeum Pienińskim w Szczawnicy - oddziałem Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Autorką scenariusza jest Barbara Węglarz.
---------------------------------------
Pieniński strój ludowy.
W regionie pienińskim tradycyjny ubiór ludowy jeszcze w okresie międzywojennym noszony był, na co dzień. Stary, często zniszczony ubierano do prac w gospodarstwie, lepszy – powszedni zakładano na wyjścia do sąsiadów, do sklepu, ten paradny – kościelny noszono tylko w ważnych chwilach – podczas świąt, ślubów, chrzcin i innych uroczystości. Na jego podstawie do dziś można określić przynależność regionalną czy wioskową, ale i stan cywilny, majątkowy, jak i wykonywany zawód.
Podstawowym materiałem, z którego szyto ubrania było płótno lniane samodziałowe i sukno z wełny owczej. Wskutek mody obecnej także w stroju ludowym, w drugiej połowie XIX w. wiele samodziałowych elementów stroju zastępowano wyrobami pochodzenia fabrycznego.
Dziś, garderoba góralki z Pienin to barwna, farbowana w kwiaty spódnica, która zastąpiła pasiastą biało czerwoną, samodziałową „kanafaskę”, na spódnicy biała zapaska płócienna, zdobiona haftem angielskim lub tiulowa. Koszula biała, płócienna z szeroką kryzą wokół szyi i mniejszą na rękawach zastąpiła starszą ozdobioną na ramionach i mankietach czerwonymi smużkami z kanafasu, spiętą pod szyją czerwoną tasiemką. Na piersiach aksamitny gorset w kolorze czarnym, haftowany barwnie w kwiaty polne lub róże, wiązany czerwoną wstążką, zastąpił dawny sukienny w kolorze czerwonym, zwany „anglijowym” zapinany na rząd metalowych guzików. Na szyi czerwone korale. Im więcej sznurów korali tym bogatsza góralka. Na głowie barwne chustki zastąpiły stare czepce z charakterystycznym zębem na czole noszone przez mężatki. Na stopach kierpce zamiast wcześniejszych czarnych, skórzanych butów z cholewami.
Górale z Pienin noszą szyte z szafirowego sukna kamizelki, bogato wielobarwnie haftowane na połach przednich i plecach naturalistycznymi kwiatowymi wzorami, zdobione trzepiotkami tj. cekinami. Owe kamizelki to ten element stroju, który najbardziej wyróżnia górala pienińskiego spośród innych. Płócienna koszula bez kołnierza, dawniej wiązana pod szyją czerwoną tasiemką dziś zapinana na guzik, na piersiach spinana mosiężną spinką. Na szerokie rękawy koszul w przegubach rąk zakładane są zapiąstki ściągacza - sukienne wielobarwnie haftowane lub wykonane w paski z kolorowej włóczki. Do tego sukienne białe portki, z jednym rozcięciem nad prawą pachwiną zwanym przyporem, zasłoniętym tzw. zalatacem, u dołu rozszerzane i z boku obu nogawek rozcięte. Początkowo zdobione jedynie czerwoną wypustką wzdłuż szwu bocznego na nogawkach i kistką tj. pomponem z czerwonej włóczki obecnie bogato wyszywane ściegiem łańcuszkowym wzdłuż szwów nogawic i wzdłuż rozcięć tzw. przyporków i przypora, z pięcioma oblamkami czerwono-żółtymi, z naturalistycznymi wzorami kwiatowymi smereckami, serduszkami, łapkami. Im bogatszy haft tym zamożniejszy góral. Portki podtrzymywał długi pasek, obecnie tak, jak na całym Podhalu pas z dużym tłoczeniem i kieszenią na środku. Na nogach kierpce. Na głowie czarny, filcowy kapelusz z małą opuszczoną ku dołowi krezą z sztucznymi muszelkami zastąpił dawny typu spiskiego z kanią podwiniętą do góry, ozdobionym początkowo kilkoma zwojami czerwonej włóczki lub rakami - paskiem skóry z mosiężnymi guzami, a później kostkami - małymi, ciętymi kostkami wołowymi naszywanymi na pasek skórzany. Wierzchnie okrycie stanowi kurtka – cucha, krótka, szyta z ciemnobrązowego sukna, zarzucana na ramiona, spinana z przodu za pomocą paska ze sprzączką. Zdobiona haftem łańcuszkowym, smereckami, pazdurkami u dołu rękawów, wzdłuż rozcięć z przodu, przy kieszeniach, na kołnierzu i plecach. Cucha zastąpiła dawne długie sukmany szyte z białego lub czarnego sukna. Zdobione aplikacjami w z czerwonego sukna formie trzech lub pięciu zębów korony . Częstym elementem stroju górali pienińskich są także kożuszki przyniesione wraz z osadnictwem wołowskim w XV- XVI w.
Opracowała BARBARA ALINA WĘGLARZ
