Pamiętajmy o ofiarach II wojny światowej
27 lipca 2020 roku na cmentarzu Miejscu Pamięci w lasku za willą "Tereska" w Rabce-Zdroju odbył się montaż tablicy upamiętniającej żydowskie ofiary z czasów II wojny światowej. Tablica została zamontowana na tylnej ścianie istniejącego pomnika, którego frontowa część z napisem „CZEŚĆ MĘCZENNIKOM POLEGŁYM Z RĄK LUDOBÓJCÓW HITLEROWSKICH 1941-1942” przestała być dostępna dla odwiedzających ten cmentarz. Stało się to w wyniku późniejszej, niż powstanie cmentarza, budowy ogrodzenia, prawie na styku z płytami nagrobnymi.
Na tablicy wypisano imiona i nazwiska oraz wiek 202 obywateli polskich żydowskiego pochodzenia, którzy zostali zamordowani w Rabce w czasie II wojny światowej. Większość wymienionych osób została zamordowana podczas masowych egzekucji, przeprowadzonych przez załogę i kursantów niemieckiej Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Rabce, które odbywały się w lasku za budynkiem szkoły. W ten symboliczny sposób w Miejscu Pamięci za willą "Tereska" zachowano ślad istnienia poszczególnych osób, o których, wedle niemieckiego planu, świat miał zapomnieć.
Osoby te zidentyfikowano na podstawie relacji świadków oraz rejestru Żydów, wykonanego w czasie wojny przez Judenrat na polecenie komendanta Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Rabce, w którym to rejestrze odnotowywano daty likwidacji.
Inicjatorem powstania tablicy, wykonawcą projektu i organizatorem przedsięwzięcia był Zespół Historia Rabki w składzie: Narcyz Listkowski, Michał Rapta i Grzegorz Moskal. Projekt tablicy został uzgodniony z oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie i ta instytucja w całości sfinansowała realizację projektu. Wykonawcą tablicy była firma RS-Szlif Kamieniarstwo z Rabki-Zdroju. Ponadto przy projekcie zaangażowane były następujące osoby:
- Anna Janowska z domu Kleinberg ze Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu – współpraca i pomoc przy realizacji projektu,
- Karolina Panz – pomoc przy identyfikacji oraz weryfikacji nazwisk na tablicy,
- projektant i rzeźbiarz Wojciech Wasilewski - konsultacje merytoryczne i wizualne przy pracach projektowych nad tablicą,
- Alina Małocha, Jolanta Sternberg-Tarshish, Karen Forth, Varda Yaarim, Jakub Antosz-Rekucki, oraz dyrektor Centrum Społeczności Żydowskiej w Krakowie Jonathan Ornstein - tłumaczenie polsko-angielsko-hebrajskie.
Powstanie tablicy było możliwe dzięki przychylności Wydziału Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz proboszcza Parafii Św. Marii Magdaleny w Rabce-Zdroju ks. dr Pawła Duźniaka. Ważne dla powstania tablicy było również wieloletnie zaangażowanie i troska o historię tego miejsca ze strony Powiatu Nowotarskiego oraz Gminy Rabka-Zdrój.
Uroczyste odsłonięcie tablicy planowane jest 30 sierpnia 2020 roku na zakończenie, organizowanego przez Zespół Historia Rabki oraz oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, cyklu wydarzeń upamiętniających ludność żydowską Rabki i okolic.
Pierwsze wydarzenie odbędzie się 29 sierpnia o godzinie 17:00 w sali Teatru Lalek "Rabcio" w Rabce-Zdroju. Będzie to wykład pracownika Muzeum - Miejsca Pamięci w Bełżcu Ewy Koper pod tytułem „Miejsce pustki, cmentarzysko bez nazwisk – historia niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu”. Dodatkowo foyer teatru wypełni wystawa pod tytułem „Niemiecki obóz zagłady w Bełżcu. Historia i relikty”. Jest to wystawa omawiająca historię obozu w świetle wykopalisk archeologicznych.
Drugie wydarzenie to Spacer Pamięci, który rozpocznie się 30 sierpnia o godzinie 16:00 na deptaku przed Kawiarnią Zdrojową. Zakończenie Spaceru Pamięci odbędzie się na cmentarzu znajdującym się za willą "Tereska" w Rabce, gdzie odbędzie się odsłonięcie tablicy upamiętniającej żydowskie ofiary niemieckiej Szkoły Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa.
Klika słów o niemieckiej Szkole Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Rabce.
W 1940 r. do Rabki przeniesiono z Zakopanego niemiecką Szkołę Dowódców Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Początkowo jej siedzibą był budynek kolonii dla dzieci żydowskich fundacji Wilhelma i Marii Fränklów przy ulicy Podhalańskiej. W 1941 r. szkoła została przeniesiona do willi „Tereska”, w której przed wojną mieściło się Sanatoryjne Gimnazjum Żeńskie należące do rodziny Szczuka. W tym czasie kierownikiem administracyjnym szkoły został Wilhelm Rosenbaum, który wśród mieszkańców zyskał miano „kata Rabki”. Latem 1941 r. z jego polecenia rozpoczęto prace budowlane. Podczas rozbudowy powstały: bunkry, garaż, budynek gospodarczy z celą więzienną, stajnia, plac sportowy wraz z schodami wykonanymi z żydowskich macew. W pobliskim lasku wybudowano małą i dużą strzelnicę dla kursantów oraz utwardzono drogę i uregulowano pobliski potok. W większości prace te zostały wykonane przez przymusowych robotników żydowskich. Wiosną 1942 r. Rabkę zamieszkiwało 686 Żydów. Załoga szkoły i jej kursanci byli odpowiedzialni za masowe egzekucje ludności żydowskiej oraz prześladowania wobec mieszkańców Rabki i okolic. W lasku obok „Tereski” znajdują się masowe groby około 500 ofiar. 30 sierpnia 1942 r. przeprowadzono deportację ludności żydowskiej z Rabki do obozu natychmiastowej zagłady w Bełżcu. Budynek szkoły został opuszczony przez Niemców z powodu zbliżającego się frontu 25 stycznia 1945 r.
Tekst i zdjęcia.: Michał Rapta, współorganizator "Spaceru Pamięci"
